Lợi nhuận cổ phiếu là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

Khái niệm lợi nhuận cổ phiếu

Lợi nhuận cổ phiếu (stock return) là thước đo phản ánh hiệu quả tài chính mà nhà đầu tư thu được từ việc sở hữu cổ phiếu của một doanh nghiệp. Lợi nhuận này không chỉ bao gồm phần chênh lệch giữa giá bán và giá mua cổ phiếu, mà còn bao gồm khoản thu từ cổ tức được doanh nghiệp chi trả trong thời gian nắm giữ. Lợi nhuận cổ phiếu là một chỉ số then chốt để đánh giá mức độ hấp dẫn và hiệu quả đầu tư của một cổ phiếu cụ thể hoặc của toàn bộ danh mục đầu tư.

Trên thị trường tài chính, việc đo lường lợi nhuận cổ phiếu giúp nhà đầu tư ra quyết định mua – bán, đánh giá mức độ rủi ro, và xây dựng chiến lược phân bổ tài sản. Đây là yếu tố nền tảng trong nhiều mô hình tài chính hiện đại như mô hình định giá tài sản vốn (CAPM), mô hình chiết khấu dòng tiền (DCF), và mô hình định giá cổ tức.

Phân loại lợi nhuận cổ phiếu

Lợi nhuận từ cổ phiếu có thể được chia thành hai thành phần cơ bản:

• Lợi nhuận vốn (Capital Gain): là khoản lợi nhuận sinh ra từ chênh lệch giữa giá mua và giá bán cổ phiếu. Nếu nhà đầu tư mua cổ phiếu ở mức giá thấp và bán ở mức giá cao hơn, phần chênh lệch đó tạo thành lợi nhuận vốn.
• Lợi tức cổ tức (Dividend Yield): là phần thu nhập mà nhà đầu tư nhận được dưới dạng cổ tức trong thời gian nắm giữ cổ phiếu. Cổ tức thường được trả định kỳ theo quý hoặc năm, và là cách để doanh nghiệp chia sẻ lợi nhuận với cổ đông.

Tùy vào mục tiêu đầu tư và chiến lược cá nhân, nhà đầu tư có thể ưu tiên một trong hai hình thức lợi nhuận này. Những người đầu tư dài hạn thường chú trọng đến cổ tức đều đặn, trong khi các nhà đầu tư ngắn hạn lại quan tâm đến biến động giá cổ phiếu để kiếm lợi nhuận vốn.

Bảng sau minh họa sự khác biệt giữa hai loại lợi nhuận này:

Tiêu chí	Lợi nhuận vốn	Lợi tức cổ tức
Nguồn gốc	Chênh lệch giá cổ phiếu	Thu nhập từ cổ tức
Thời điểm ghi nhận	Khi bán cổ phiếu	Theo kỳ chi trả của doanh nghiệp
Phù hợp với	Nhà đầu tư lướt sóng/ngắn hạn	Nhà đầu tư dài hạn/an toàn

Cách tính lợi nhuận cổ phiếu

Lợi nhuận tổng thể của một cổ phiếu có thể được tính toán bằng công thức tiêu chuẩn:

$R = \frac{P_1 - P_0 + D}{P_0}$

Trong đó:

• $P_0$: Giá cổ phiếu tại thời điểm mua
• $P_1$: Giá cổ phiếu tại thời điểm bán
• $D$: Cổ tức nhận được trong thời gian nắm giữ
• $R$: Tỷ suất lợi nhuận

Ví dụ: Nếu một nhà đầu tư mua cổ phiếu XYZ với giá 100.000 đồng/cổ phiếu, bán lại sau 1 năm với giá 110.000 đồng và nhận được cổ tức 5.000 đồng, thì lợi nhuận cổ phiếu được tính như sau:

$R = \frac{110.000 - 100.000 + 5.000}{100.000} = \frac{15.000}{100.000} = 0.15 = 15\%$

Công thức trên phản ánh lợi nhuận tổng thể theo tỷ lệ phần trăm so với vốn đầu tư ban đầu. Tỷ suất lợi nhuận càng cao thể hiện hiệu quả đầu tư càng tốt.

Lợi nhuận kỳ vọng và lợi nhuận thực tế

Lợi nhuận kỳ vọng (expected return) là giá trị trung bình có trọng số của các mức lợi nhuận có thể xảy ra trong tương lai, dựa trên xác suất tương ứng. Đây là công cụ quan trọng để đánh giá và so sánh các lựa chọn đầu tư khác nhau, đặc biệt trong bối cảnh không chắc chắn của thị trường tài chính.

Công thức tính lợi nhuận kỳ vọng:

$E(R) = \sum_{i=1}^{n} p_i \cdot R_i$

Trong đó:

• $E(R)$: Lợi nhuận kỳ vọng
• $R_i$: Lợi nhuận của kịch bản thứ i
• $p_i$: Xác suất xảy ra của kịch bản thứ i

Ngược lại, lợi nhuận thực tế (realized return) là mức sinh lời mà nhà đầu tư thực sự nhận được sau một kỳ đầu tư cụ thể. Khác với lợi nhuận kỳ vọng mang tính lý thuyết, lợi nhuận thực tế dựa trên số liệu thị trường đã xảy ra.

Việc so sánh giữa lợi nhuận kỳ vọng và lợi nhuận thực tế giúp nhà đầu tư đo lường độ chính xác trong việc dự báo, cũng như đánh giá hiệu quả của chiến lược đầu tư. Khi lợi nhuận thực tế thường xuyên thấp hơn lợi nhuận kỳ vọng, điều đó có thể là dấu hiệu của mô hình định giá sai hoặc rủi ro chưa được định lượng đúng mức.

Biến động và rủi ro của lợi nhuận cổ phiếu

Lợi nhuận cổ phiếu có thể thay đổi đáng kể trong thời gian ngắn do nhiều yếu tố không thể kiểm soát. Sự biến động (volatility) của giá cổ phiếu được coi là chỉ số đại diện cho mức độ rủi ro trong đầu tư. Trong tài chính, một cổ phiếu có mức lợi nhuận biến động cao thường đi kèm với rủi ro lớn hơn nhưng cũng có tiềm năng sinh lời cao hơn.

Độ lệch chuẩn (standard deviation) là công cụ phổ biến để đo lường độ biến động của lợi nhuận cổ phiếu. Công thức tính như sau:

$\sigma = \sqrt{\frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n} (R_i - \bar{R})^2}$

Trong đó:

• $\sigma$: Độ lệch chuẩn
• $R_i$: Lợi nhuận ở kỳ thứ i
• $\bar{R}$: Lợi nhuận trung bình

Độ lệch chuẩn càng cao cho thấy lợi nhuận càng không ổn định. Ngoài ra, các chỉ số khác như hệ số beta (beta coefficient) còn giúp đánh giá mức độ rủi ro so với thị trường chung. Ví dụ:

Cổ phiếu	Beta	Đặc điểm
CTCP A	0.8	Ít biến động hơn thị trường
CTCP B	1.0	Biến động giống thị trường
CTCP C	1.5	Biến động cao hơn thị trường

Các yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận cổ phiếu

Lợi nhuận cổ phiếu bị chi phối bởi nhiều yếu tố đến từ cả nội tại doanh nghiệp lẫn môi trường kinh tế vĩ mô. Nhà đầu tư cần phân tích kỹ những yếu tố này để dự báo và quản trị rủi ro hiệu quả:

• Tình hình tài chính doanh nghiệp: Doanh thu, lợi nhuận ròng, chi phí vận hành, khả năng trả nợ đều ảnh hưởng trực tiếp đến giá trị cổ phiếu.
• Chính sách cổ tức: Doanh nghiệp trả cổ tức đều đặn thường thu hút nhà đầu tư dài hạn và giúp ổn định giá cổ phiếu.
• Tăng trưởng ngành: Các doanh nghiệp trong ngành tăng trưởng nhanh thường có tiềm năng tạo ra lợi nhuận cổ phiếu cao hơn.
• Lạm phát và lãi suất: Khi lãi suất tăng, dòng vốn thường dịch chuyển khỏi cổ phiếu sang các tài sản an toàn như trái phiếu, làm giảm giá cổ phiếu.
• Chính sách điều hành nhà nước: Các chính sách về thuế, hỗ trợ doanh nghiệp, kiểm soát thị trường chứng khoán đều tác động đến kỳ vọng của nhà đầu tư.

Vai trò của lợi nhuận cổ phiếu trong định giá tài sản

Lợi nhuận kỳ vọng của cổ phiếu là đầu vào quan trọng trong các mô hình định giá tài sản phổ biến. Mô hình CAPM (Capital Asset Pricing Model) sử dụng lợi nhuận phi rủi ro, hệ số beta và phần bù rủi ro để ước tính lợi nhuận kỳ vọng:

$E(R_i) = R_f + \beta_i (E(R_m) - R_f)$

Trong đó:

• $E(R_i)$: Lợi nhuận kỳ vọng của cổ phiếu i
• $R_f$: Lãi suất phi rủi ro (ví dụ: trái phiếu chính phủ)
• $\beta_i$: Hệ số beta của cổ phiếu
• $E(R_m)$: Lợi nhuận kỳ vọng của thị trường

Ngoài ra, mô hình chiết khấu cổ tức (Dividend Discount Model) cũng dùng lợi nhuận cổ phiếu để ước tính giá trị hiện tại của cổ phiếu dựa trên cổ tức dự kiến và tỷ suất sinh lợi yêu cầu:

$P_0 = \frac{D_1}{r - g}$

Trong đó $D_1$ là cổ tức kỳ vọng năm tới, $r$ là tỷ suất lợi nhuận yêu cầu và $g$ là tốc độ tăng trưởng cổ tức.

So sánh với các loại hình lợi nhuận đầu tư khác

Lợi nhuận cổ phiếu thường có biên độ dao động cao hơn so với các kênh đầu tư truyền thống như trái phiếu hoặc bất động sản. Tuy nhiên, trong dài hạn, cổ phiếu có tiềm năng sinh lời vượt trội hơn do khả năng tăng trưởng vốn nhanh và nhận cổ tức định kỳ.

Bảng so sánh sau minh họa đặc điểm lợi nhuận giữa các loại hình đầu tư:

Loại tài sản	Lợi nhuận kỳ vọng (%/năm)	Biến động	Thanh khoản
Cổ phiếu	10–15%	Cao	Cao
Trái phiếu	4–6%	Thấp	Trung bình
Bất động sản	7–10%	Trung bình	Thấp

Phân tích lợi nhuận cổ phiếu trong danh mục đầu tư

Trong quản lý danh mục, việc phân bổ tỷ trọng cổ phiếu dựa trên lợi nhuận kỳ vọng và rủi ro là yếu tố quan trọng. Các chỉ số như Sharpe Ratio, Treynor Ratio giúp nhà đầu tư so sánh hiệu quả của các khoản đầu tư sau khi điều chỉnh theo rủi ro:

• Sharpe Ratio: $S = \frac{R_p - R_f}{\sigma_p}$
• Treynor Ratio: $T = \frac{R_p - R_f}{\beta_p}$

Trong đó $R_p$ là lợi nhuận danh mục đầu tư, $R_f$ là lợi nhuận phi rủi ro, $\sigma_p$ là độ lệch chuẩn, và $\beta_p$ là beta của danh mục. Chỉ số càng cao chứng tỏ danh mục càng hiệu quả trên mỗi đơn vị rủi ro.

Kết luận

Lợi nhuận cổ phiếu là nền tảng trong mọi quyết định tài chính liên quan đến thị trường vốn. Nó phản ánh không chỉ hiệu quả đầu tư, mà còn giúp nhà đầu tư định lượng được rủi ro và tối ưu hóa chiến lược phân bổ tài sản. Việc hiểu rõ các yếu tố cấu thành và phương pháp đo lường lợi nhuận cổ phiếu là điều kiện tiên quyết để thành công bền vững trên thị trường tài chính hiện đại.

Tài liệu tham khảo

1. Damodaran, A. (2012). Investment Valuation: Tools and Techniques for Determining the Value of Any Asset. Wiley Finance.
2. Sharpe, W. F. (1966). Mutual Fund Performance. Journal of Business, 39(1), 119–138.
3. Investopedia – Stock Return
4. CFA Institute – Measuring Risk-Adjusted Performance
5. Corporate Finance Institute – CAPM
6. Investopedia – Beta
7. Investopedia – Dividend Discount Model